Λίγη ώρα πριν ανατείλει το 2025, η οικογένεια Suji γιορτάζει την έλευση του νέου χρόνου στην Αθήνα με περίσσεια χαρά. Έπειτα από σχεδόν μια δεκαετία αποχωρισμού, ο Mahmoud, η Maryam και οι δύο γιοι τους, Maher και Mahdi, βρίσκονται πάλι όλοι μαζί ατενίζοντας το μέλλον με ελπίδα.
Παρόλο που γεννήθηκαν στη Μιανμάρ, τα επίσημα έγγραφα του Mahmoud, της Maryam και των δύο γιων τους, που σήμερα είναι 18 και 14 ετών, γράφουν «ανιθαγενής». Είναι στην πραγματικότητα αόρατοι πολίτες για μια χώρα, που ούτε τους αναγνωρίζει ως πολίτες ούτε τους προστατεύει, γιατί ανήκουν στη διωκόμενη εθνοτική μειονότητα των Ροχίνγκια. Είναι αυτή η νομική κατάσταση και η απουσία ταυτοποιητικών εγγράφων που είχε δημιουργήσει σημαντικά εμπόδια σε όλη τη ζωή της οικογένειας στη Μιανμάρ: τους απαγορευόταν η πρόσβαση στην εκπαίδευση, την υγεία, την κοινωνική υποστήριξη και σε άλλες δημόσιες υπηρεσίες. Είχαν περιορισμούς ακόμα και στη μετακίνησή τους εκτός των ορίων του χωριού στο οποίο διαβιούσαν.
«Μπορεί να γεννηθήκαμε στη Μιανμάρ και να ζήσαμε όλη μας τη ζωή εκεί, αλλά στην πραγματικότητα δεν ανήκουμε σε αυτήν», περιγράφει ο Mahmoud.
Το 2016, όταν οι διώξεις εναντίον των Ροχίνγκια εντάθηκαν, ο Mahmoud αναγκάστηκε να φύγει από τη χώρα. Αρχικά διέφυγε στο Μπαγκλαντές, αλλά συνέχισε το ταξίδι του για αναζήτηση ασφάλειας και σταθερότητας μέχρι που έφτασε στην Ελλάδα τον Οκτώβριο του 2017.
«Δεν ήξερα τίποτα για την Ελλάδα πριν φτάσω εδώ, αλλά ένιωσα ότι μπορώ να ζήσω εδώ ελεύθερα – να ζήσω με την οικογένειά μου», θυμάται.
Καθ’ όλη τη διάρκεια του ταξιδιού του είχε συνέχεια στο μυαλό του τη σύζυγο και τα παιδιά του, οι οποίοι στο μεταξύ είχαν αναγκαστεί να διαφύγουν στο Μπαγκλαντές, όπως και εκατοντάδες χιλιάδες άλλοι Ροχίνγκια, κατά τη διάρκεια ενός μαζικού κύματος βίας που ξέσπασε στην πολιτεία Ρακίν της Μιανμάρ τον Αύγουστο του 2017.
Αμέσως μόλις αναγνωρίστηκε ως πρόσφυγας στην Ελλάδα, το καλοκαίρι του 2019, ο Mahmoud έκανε αίτηση για οικογενειακή επανένωση, προκειμένου να φέρει τη γυναίκα και τα παιδιά του στην Ελλάδα με ασφαλή και νόμιμο τρόπο. Δεν μπορούσε, ωστόσο, να φανταστεί ότι θα έπρεπε να περιμένει πέντε χρόνια.
Μια πολύπλοκη διαδικασία
Σε όλη αυτή την παρατεταμένη και συχνά αβέβαιη διαδικασία, ο Mahmoud υποστηρίχθηκε από το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες (ΕΣΠ) που υλοποιεί ένα πρόγραμμα νομικής συνδρομής σε συνεργασία με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.
Σύμφωνα τόσο με την ελληνική όσο και με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, οι πρόσφυγες έχουν δικαίωμα να επανενωθούν με τους/τις συζύγους και τα ανήλικα παιδιά τους, εφόσον πληρούνται συγκεκριμένες προϋποθέσεις. Παρόλα αυτά, η εφαρμογή αυτού του δικαιώματος είναι συχνά γεμάτη εμπόδια και καθυστερήσεις. Στην περίπτωση του Mahmoud, η ανιθαγένειά του έκανε τη διαδικασία ακόμα πιο περίπλοκη. Κλήθηκε να προσκομίσει ταξιδιωτικά έγγραφα για τη γυναίκα και τα παιδιά του, έγγραφα που δεν είχαν ποτέ στην κατοχή τους και δεν μπορούσαν να αποκτήσουν εξαιτίας αυτής της νομικής κατάστασης.
«Οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι ανιθαγενείς επηρεάζουν κάθε πτυχή της ζωής τους», εξηγεί η Λυδία Μπολάνη, μέλος του Τομέα Βιώσιμων Λύσεων της Ύπατης Αρμοστείας στην Ελλάδα. «Kαθώς δεν είναι υπαρκτά πρόσωπα για κανένα κράτος, αγωνίζονται σε κάθε βήμα της ζωής τους, γιατί δεν μπορούν να έχουν επί της ουσίας ταυτοποιητικά έγγραφα.»
Χρειάστηκε μεγάλος νομικός αγώνας από τους δικηγόρους του ΕΣΠ, που περιλάμβανε μεταξύ άλλων προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, για να υποστηριχθεί η θετική έκβαση του αιτήματος της οικογένειας Suji. Η επανένωση της οικογένειας Suji ήταν τελικά μια συλλογική προσπάθεια, στην οποία συνέβαλαν όχι μόνο το ΕΣΠ και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, αλλά και η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) και ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), που βοήθησαν σημαντικά την οικογένεια προκειμένου να αποκτήσει επείγοντα ταξιδιωτικά έγγραφα και άδεια για να φύγει από το Μπαγκλαντές.
Οι δικηγόροι του ΕΣΠ, Ελένη Κάγιου και Χαρά Κατσίγιαννη, οι οποίες υποστήριξαν την οικογένεια Suji όλα αυτά τα χρόνια, θυμούνται το πόσο πράος και χαμογελαστός παρέμενε ο Mahmoud, παρά τις τόσες καθυστερήσεις, και πόση αυτοπεποίθηση απέκτησε όταν έλαβε τη θετική απόφαση της επανένωσης.
«Η οικογενειακή επανένωση είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα ένταξης σε μια κοινωνία. Δεν μπορείς να ξαναχτίσεις πραγματικά τη ζωή σου, όταν η μισή σου ψυχή βρίσκεται ακόμα μακριά», τονίζει η Ελένη.
«Αυτή η διαδικασία επιτρέπει στα μέλη των οικογενειών των προσφύγων να μετακινηθούν μέσω ασφαλών και νόμιμων οδών, ώστε να μην αναγκάζονται να διακινδυνεύσουν τη ζωή τους σε επικίνδυνα ταξίδια», προσθέτει η Χαρά.
Οι περικοπές στη χρηματοδότηση απειλούν την οικογενειακή επανένωση
Το ΕΣΠ και η Ύπατη Αρμοστεία υποστηρίζουν την ανάγκη να υπάρξουν νομοθετικές αλλαγές, που θα μπορούσαν να επιταχύνουν τις σχετικές διαδικασίες και να επιτρέψουν πιο ευέλικτες λύσεις για την αντιμετώπιση των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι πρόσφυγες όταν προσπαθούν να επανενωθούν με τις οικογένειές τους.
Η επανένωση της οικογένειας Suji μετά από χρόνια αναμονής αποτελεί, επίσης, το θέμα ενός νέου ντοκιμαντέρ από την Ελληνίδα κινηματογραφίστρια Αλεξία Τσούνη. Η Αλεξία παρακολούθησε όλη την πορεία της οικογένειας και τα εμπόδια που αντιμετώπισαν ως μέλη της μειονότητας των Ροχίνγκια. Κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων στο Μπαγκλαντές, ο νεαρός Mahdi έδωσε στην Αλεξία μια ζωγραφιά που δείχνει τον πατέρα του από τη μία πλευρά και την υπόλοιπη οικογένεια από την άλλη. Της ζήτησε να τη μεταφέρει στον πατέρα του στην Ελλάδα, ο οποίος ξέσπασε σε κλάματα μόλις την παρέλαβε. Από αυτή τη στιγμή είναι εμπνευσμένος ο τίτλος του ντοκιμαντέρ «Family Painting».
«Είμαι πολύ χαρούμενη που το ντοκιμαντέρ έχει χαρούμενο τέλος. Αυτός είναι ο λόγος που κάνω ταινίες, για να δώσω ελπίδα, οπότε επιλέγω ιστορίες, οι οποίες, παρόλο που οι πρωταγωνιστές τους έχουν υποφέρει πολύ, τελειώνουν καλά χάρη στην αλληλεγγύη, τις προσπάθειες του ανθρωπιστικού τομέα και την υποστήριξη των διεθνών οργανισμών», τονίζει η Αλεξία, η οποία παραμένει φίλη με την οικογένεια Suji και βρίσκεται δίπλα τους σε όλη την προσαρμογή τους στην Ελλάδα.
Ωστόσο, η ελπίδα για άλλες οικογένειες προσφύγων κινδυνεύει όλο και περισσότερο. Με τις περικοπές στη χρηματοδότηση να βάζουν τέλος σε ζωτικές υπηρεσίες – μεταξύ των οποίων σε προγράμματα νομικής βοήθειας όπως είναι αυτό που βοήθησε τον Mahmoud – πολλές οικογένειες θα στερηθούν την ευκαιρία να επανενωθούν με τους αγαπημένους τους. Χωρίς έγκαιρη νομική υποστήριξη, κινδυνεύουν να παραμείνουν χωρισμένες επ’ αόριστον ή να αναγκαστούν να κάνουν επικίνδυνα ταξίδια για να βρεθούν με τους αγαπημένους τους.
Για την οικογένεια Suji, το αίσιο τέλος είναι ταυτόχρονα και μια νέα αρχή. Τώρα ανακαλύπτουν τη ζωή στην Αθήνα και κάνουν σχέδια για το μέλλον. Ο Mahmoud ετοιμάζεται να βγάλει άδεια οδήγησης για μηχανάκι, η Maryam σχεδιάζει να παρακολουθήσει μαθήματα κομμωτικής και μακιγιάζ για να μπορέσει να βρει σχετική δουλειά και ο Maher και ο Mahdi έχουν εγγραφεί σε σχολεία.
«Μέχρι σήμερα εγώ και τα παιδιά μου δεν είχαμε μέλλον», λέει ο Mahmoud. «Πλέον, όμως, νιώθω ότι βρήκαμε την ασφάλεια και την ελπίδα που αναζητούσαμε και ότι ανήκουμε σε αυτή τη χώρα. Τώρα μπορούμε να χτίσουμε το μέλλον μας ως οικογένεια εδώ».
