Στη σύγχρονη κοινωνία, παρατηρείται συχνά το φαινόμενο της επιλεκτικής αγανάκτησης, όπου οι άνθρωποι επικρίνουν ορισμένα ζητήματα ενώ αγνοούν άλλα, εξίσου σημαντικά. Αυτό το μοτίβο συμπεριφοράς, που εκφράζεται με φράσεις όπως «δεν κοιτάνε τα εργοστάσια που ρυπαίνουν, το κάπνισμα τους πείραξε», αποκαλύπτει βαθύτερες ψυχολογικές και κοινωνικές δυναμικές.
Επιλεκτική ευαισθησία: Μια άμυνα του Εγώ
Η επιλεκτική ευαισθησία δεν είναι απλώς έλλειψη πληροφόρησης ή αφέλεια. Συχνά, λειτουργεί ως ένας μηχανισμός άμυνας που χρησιμοποιούμε για να προστατεύσουμε την εικόνα μας απέναντι στον εαυτό μας και στους άλλους. Όταν κάποιος μας επισημαίνει κάτι που κάνουμε λάθος ή κάτι που πρέπει να αλλάξουμε, το να αποδεχτούμε την ευθύνη απαιτεί ενδοσκόπηση και, ενδεχομένως, παραδοχή λαθών. Η εστίαση σε κάποιο άλλο, μεγαλύτερο πρόβλημα είναι ένας τρόπος να αποφύγουμε αυτή την εσωτερική σύγκρουση.
Επιλέγοντας σε τι θα αγανακτήσουμε, μπορούμε να κρατήσουμε τον ρόλο του «καλού» χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε κάτι ουσιαστικό στη δική μας συμπεριφορά.
Αυτή η συμπεριφορά συχνά τρέφεται από την ανάγκη για αυτοεπιβεβαίωση. Επιλέγοντας σε τι θα αγανακτήσουμε, μπορούμε να κρατήσουμε τον ρόλο του «καλού» χωρίς να χρειαστεί να αλλάξουμε κάτι ουσιαστικό στη δική μας συμπεριφορά.
Επίσης, σε ένα κοινωνικό περιβάλλον όπου το να έχεις άποψη είναι «μόδα», η επιλεκτικότητα μάς επιτρέπει να δείχνουμε κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι χωρίς να ξεβολευτούμε. Ωστόσο, αυτή η στάση οδηγεί τελικά σε έναν φαύλο κύκλο απραξίας και αναπαραγωγής των ίδιων προβλημάτων.
Η συλλογική υποκρισία και η κοινωνική δικαιοσύνη
Σε συλλογικό επίπεδο, αυτή η στάση οδηγεί σε ένα είδος κοινωνικής υποκρισίας. Όταν ένα σύνολο ανθρώπων υιοθετεί την επιλεκτική ευαισθησία, δημιουργείται ένα πολιτισμικό κλίμα όπου το «σωστό» και το «λάθος» γίνονται σχετικοί όροι, ανάλογα με το ποιος μιλάει και ποιον αφορά το ζήτημα. Έτσι, μια ομάδα μπορεί να απαιτεί κοινωνική δικαιοσύνη για ένα θέμα (π.χ. περιβάλλον), ενώ την ίδια στιγμή να αδιαφορεί ή να υποτιμά άλλα (π.χ. δικαιώματα μεταναστών), απλώς γιατί δεν την αγγίζουν προσωπικά.
Αυτό το φαινόμενο έχει επιπτώσεις όχι μόνο στη συζήτηση για τις λύσεις, αλλά και στην ίδια τη δυνατότητα δράσης. Όταν η κοινωνία είναι κατακερματισμένη σε «στρατόπεδα» που υποστηρίζουν διαφορετικά προβλήματα, χωρίς συνεννόηση και κοινό πλαίσιο αξιολόγησης, τότε καθίσταται σχεδόν αδύνατο να προωθηθεί ουσιαστική αλλαγή. Κάθε προσπάθεια για πρόοδο πνίγεται σε μια θάλασσα αλληλοκατηγοριών και σύγκρισης πόνου: «εμένα ο δικός μου αγώνας είναι πιο σημαντικός από τον δικό σου».
Η ανάγκη για κριτική σκέψη και αυτογνωσία
Η διέξοδος από αυτό το κοινωνικό αδιέξοδο δεν είναι άλλη από την καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και της αυτογνωσίας. Κριτική σκέψη δεν σημαίνει μόνο να αμφισβητούμε τους άλλους, αλλά πρωτίστως να εξετάζουμε τις δικές μας απόψεις, τα κίνητρα πίσω από τις θέσεις μας και τις προκαταλήψεις που ίσως μας διαφεύγουν. Πολλές φορές, η συνειδητοποίηση ότι ίσως δεν έχουμε όλη την εικόνα ή ότι κάποιο επιχείρημα είναι βασισμένο στο συναίσθημα και όχι στη λογική, είναι από μόνη της μια επώδυνη αλλά απαραίτητη διαδικασία.
Η αυτογνωσία συμπληρώνει αυτή την προσπάθεια, δίνοντάς μας το εργαλείο να αναγνωρίζουμε πότε είμαστε άδικοι, πότε επιλέγουμε συνειδητά να αγνοήσουμε κάτι και γιατί. Δεν πρόκειται για ηθικολογία ή για αναζήτηση τελειότητας, αλλά για μια πιο ώριμη και υπεύθυνη στάση απέναντι στον δημόσιο διάλογο και τη συλλογική ζωή. Όσο περισσότεροι καλλιεργούν τέτοιες στάσεις, τόσο μεγαλύτερες οι πιθανότητες να χτιστεί μια κοινωνία που μπορεί να δει τα προβλήματά της καθαρά και να τα αντιμετωπίσει με συνέπεια.
Η επιλεκτική αγανάκτηση δεν είναι απλώς ένα ρητορικό φαινόμενο, αλλά σύμπτωμα βαθύτερων μηχανισμών που λειτουργούν σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο.
Αν δεν κατανοήσουμε το πώς και το γιατί λειτουργεί, κινδυνεύουμε να μείνουμε εγκλωβισμένοι σε μια συνεχώς διχασμένη κοινωνία, όπου οι συζητήσεις καταλήγουν σε αδιέξοδα και η πρόοδος παραμένει λέξη χωρίς αντίκρισμα.
Το επόμενο βήμα, όμως, είναι ακόμα πιο απαιτητικό: να δουλέψουμε ατομικά και συλλογικά για να ξεφύγουμε από τις παγίδες της υποκρισίας και να δημιουργήσουμε ένα νέο πλαίσιο κοινωνικής συζήτησης. Ένα πλαίσιο όπου κάθε πρόβλημα μπορεί να συζητηθεί στην αξία του, χωρίς να ακυρώνεται από κάποιο άλλο, και όπου η ευαισθησία δεν γίνεται «καραμέλα», αλλά αφετηρία για πράξη και μεταμόρφωση.
