Μπορεί ένα βλέμμα να μη «λέει» πια τίποτα; Μπορεί κάποιος να αγαπά, αλλά να μην μπορεί να το νιώσει; Ενώ η συναισθηματική σύνδεση θεωρείται αυτονόητη, η επιστήμη έρχεται να θυμίσει πως ο εγκέφαλος «κρατά τα κλειδιά». Και μερικές φορές τα χάνει. Η μετωποκροταφική άνοια (Frontotemporal Dementia ή FTD), αποτελεί μία από τις πιο αινιγματικές μορφές άνοιας. Η αιτιολογία της παραμένει, σε μεγάλο βαθμό, ασαφής. Περίπου το 30% των περιπτώσεων είναι γενετικής φύσης, ενώ για τις υπόλοιπες δεν υπάρχουν ακόμη σαφείς απαντήσεις.
Μέχρι σήμερα, δεν υπάρχει θεραπεία, όμως η αυξανόμενη δημοσιότητα, χάρη σε γνωστές περιπτώσεις, όπως του ηθοποιού Μπρους Γουίλις και της παρουσιάστριας Wendy Williams, έχει κινητοποιήσει τους επιστήμονες κι έχει αυξήσει την ευαισθητοποίηση.
Όπως αναφέρουν σε άρθρο τους στο The Conversation o Alexander F. Santillo, Αναπληρωτής Καθηγητής Ψυχιατρικής και Σύμβουλος Ψυχίατρος στο Πανεπιστήμιο Lund και ο Olof Lindberg, Αναπληρωτής καθηγητής στο Τμήμα Νευροβιολογίας, Επιστημών Φροντίδας και Κοινωνίας του Karolinska Institutet, η μετωποκροταφική άνοια επηρεάζει κυρίως τη συμπεριφορά, την προσωπικότητα και τη γλώσσα. Σε αντίθεση με τη νόσο Αλτσχάιμερ, εμφανίζεται με συμπτώματα που αφορούν περισσότερο στην ψυχολογία, παρά στη μνήμη. Ένα από τα πρώτα και πιο επώδυνα σημάδια είναι η απώλεια ενσυναίσθησης, η ικανότητα δηλαδή να αντιλαμβάνεται ο ασθενής αυτό που νιώθουν οι άλλοι.
Τι έδειξε η νέα μελέτη
Μια πρόσφατη σουηδική μελέτη, με τη συνεργασία των Karolinska Institutet, Lund University και Umeå University, επιχειρεί να εξηγήσει πώς και γιατί «σβήνει» η συναισθηματική ανταπόκριση στους ασθενείς με FTD. Για να το καταφέρουν, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν λειτουργική μαγνητική τομογραφία (fMRI) σε 28 ασθενείς, συγκρίνοντάς τους με 28 υγιή άτομα.
Κατά τη διάρκεια της εξέτασης, οι συμμετέχοντες παρακολουθούσαν εικόνες χεριών που, είτε δέχονταν ένα επώδυνο ερέθισμα (τρύπημα με βελόνα), είτε ένα ουδέτερο (άγγιγμα με μπατονέτα). Πρόκειται για ένα καθιερωμένο τεστ, που ενεργοποιεί τις περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με την αντίδραση στον πόνο των άλλων, δηλαδή με τη συναισθηματική ενσυναίσθηση.
Όταν ο εγκέφαλος «σιωπά»
Στους υγιείς συμμετέχοντες, οι περιοχές του εγκεφάλου όπως η πρόσθια νήσος (anterior insula), ο πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου και ο θάλαμος παρουσίασαν, όπως αναμενόταν, αυξημένη δραστηριότητα Οι ασθενείς με μετωποκροταφική άνοια, αντίθετα, παρουσίασαν σημαντικά μειωμένη δραστηριότητα σε αυτές τις περιοχές του εγκεφάλου.
Η σύνδεση με την καθημερινή συμπεριφορά ήταν άμεση. Όσο λιγότερη ενσυναίσθηση έδειχναν οι ασθενείς στην πράξη (σύμφωνα με ερωτηματολόγια που συμπλήρωσαν συγγενείς τους), τόσο πιο «ανενεργές» ήταν οι εγκεφαλικές περιοχές που μελετήθηκαν.
Τι είναι η ενσυναίσθηση και γιατί μας αφορά
Η ενσυναίσθηση είναι μια θεμελιώδης ανθρώπινη ικανότητα που μας επιτρέπει να καταλαβαίνουμε τι νιώθουν οι άλλοι. Διακρίνεται σε δύο βασικές μορφές: Τη συναισθηματική ενσυναίσθηση, δηλαδή την άμεση, αυτόματη αντίδρασή μας στον πόνο ή τη χαρά κάποιου και τη γνωστική ενσυναίσθηση, που αφορά στην ικανότητά μας να καταλαβαίνουμε τι σκέφτεται κάποιος ή γιατί συμπεριφέρεται με έναν συγκεκριμένο τρόπο, να «μπαίνουμε στα παπούτσια του», όχι απλώς να νιώθουμε τα συναισθήματά του, αλλά να ερμηνεύουμε τις προθέσεις και τις σκέψεις του.
Η νέα μελέτη εστιάζει στην πρώτη μορφή, τη συναισθηματική. Είναι αυτή που δείχνει να «σιγεί» νωρίς στη μετωποκροταφική άνοια, κάνοντας τις ανθρώπινες σχέσεις να μοιάζουν σταδιακά άδειες, τη στοργή να απομακρύνεται και την ανθρώπινη σύνδεση να χάνεται, όχι από επιλογή, αλλά από την παρέμβαση του ίδιου του εγκεφάλου.
«Η δραστηριότητα αυτών των περιοχών του εγκεφάλου σχετίζεται άμεσα με το πώς οι ασθενείς βιώνουν και ανταποκρίνονται στα συναισθήματα των άλλων», εξηγεί ο δρ. Santillo. Οι ερευνητές υπογραμμίζουν ότι τα ευρήματα μπορούν να συμβάλλουν στην πιο έγκαιρη διάγνωση, αλλά και στη μελλοντική ανάπτυξη θεραπειών που στοχεύουν στη διατήρηση της συναισθηματικής ανταπόκρισης.
